سه شنبه 25 مهر 1396 00:58
نظرات ()
نویسندگان:
محمد نبوی، احمد حق‌دوستی
محمد نبوی، احمد حق‌دوستی
اسلام دینی است که در سده هفتم میلادی بر پایه عدالت اجتماعی، دموکراسی و معنویت، حقیقت، درستی و ایمان به خدای یکتا پایه‌ریزی شده. این مذهب مقتدر و شایسته که به وسیله‌ی حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) بزرگ‌ترین و آخرین پیامبر خدا در شبه جزیره عربستان پا بهعرصه وجود گذاشته و با نور تجلی بخش خود سراسر گیتی را منور نمود، مردم جهان را از بت‌پرستی نجات داد و به برادری، اخوت و مودت فراخواند. آن حضرت مردی پاک سرشت، فداکار و امین و راستگو و شجاع و دوست داشتنی و نیز ورزشکار بود. طرفداران و پیروان او مخصوصاً دانشمندان جهان اسلام با الهام گرفتن از دانش و فضیلت حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) به کودکان و نوجوانان و مردمان خود علم و دانش می‌آموختند و فلاسفه سراسر جهان ضمن فراگیری فلسفه الهی او نه تنها بیشتر و بهتر به آن حضرت نزدیک می‌شدند بلکه دانش‌های او را در فلسفه خود به کار می‌برند. آنچه مسلم است دین اسلام برای کلیه‌ی مذاهب احترام خاصی قائل است و کلیه‌ی پیامبران را مورد تأیید قرار داده و حتی در کتاب آسمانی یعنی قرآن کریم از آنها به خوبی و نیکی و جوانمردی نام برده است.
تربیت بدنی و ورزش در اسلام
حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) پیوسته در مورد بهداشت و حفظ سلامت و تندرستی و تقویت روح و جسم از طریق تفریحات سالم و فعالیت‌های مختلف ورزشی تأکید فراوان داشت و علاوه بر اینکه خود علاقه‌ی زیادی به ورزش نشان می‌داد امامان را هم به ورزش و حفظ نیروی سلامت و تندرستی تشویق می‌نمود که از آن جمله می‌توان به حضرت مولای متقیان علی (علیه السلام)، فرزندان و اعقاب وی اشاره کرد. حضرت امیرمؤمنان اغلب فن کشتی را به امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) می‌آموخت. (1) چنانکه در کتاب فتوت‌نامه سلطانی تألیف مولانا حسن واعظ کاشفی آمده حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز به کشتی گرفتن علاقه مند بود و از طرفی حضرت سیدالشهدا مانند پدرش در کشتی مهارت خاصی داشت. کشتی گرفتن را در اسلام جز صفات بارز و اخلاق نیکو می‌دانستند و آن را علم هم می‌شمردند. ورزش‌هایی که در اسلام وجود داشت (2) عبارت‌اند از: کشتی، تیراندازی با کمان، راهپیمایی، شنا، اسب‌سواری، چوگان بازی، شمشیربازی، پرش با نیزه، پرتاب نیزه، پرتاب زوبین، شکار جانوران و پرندگان و ماهیگیری. اکثر برنامه‌های ورزشی با اصول صحیحی تنظیم و پی ریزی شده و به طور کلی تربیت بدنی و ورزش در اسلام بر آزادی و دموکراسی و نیز سلامت و تندرستی روح و جسم تأکید دارد. از این رو که حضرت علی (علیه السلام) در جامعه‌ی ما نمونه‌ی جوانمردی و شجاعت و پرچمدار تعلیم و تربیت و تربیت بدنی شناخته شده است. دکتر حسین بنایی بنیان‌گذار پیش‌آهنگی ایران و بانی اولین رشته‌ی علمی تربیت بدنی دانشگاهی در سال 1343 در مجله پیش‌آهنگی ایران می‌نویسد که علی (علیه السلام) نه تنها امام اول ما پیشوای بزرگ و عالی‌قدر اسلام و مایه تداوم و دوام دین بوده است، بلکه از نظر دوستی و راستی، انسانیت و صفا صمیمیت و وفا، شجاعت و رسمیت و بشردوستی و دانش و منش فراوان، آشنایی کامل به اوضاع زمان و احاطه‌ی کامل به رسم رهبری و راهنمایی بشر و ایمان واقعی به خدا یکی از بزرگ‌ترین پیشوایان و سرآمد مربیان جهان است، که گفتار و گردارش و در هر زمان و مکان بهترین دستور زندگی مادی و معنوی و مفیدترین سرمشق اخلاقی و روح ورزشکاران از ره لحاظ برای کلیه مردم جهان می‌باشد. (3) مرحوم دکتر پاک‌نژاد در کتاب خود به نام اولین دانشگاه و آخرین پیامبر (4) در مورد فرهنگ تربیت بدنی اسلامی می‌نویسد در اسلام نه دنیا از آخرت جداست نه جسم از جان. دنیا مقدمه و مرزعه‌ی آخرت است و جسم ظرف و مرکب جان. دنیا خراب است و جسم ناتوان جان توانا ندارد. در قرآن مجید گفته شده است: وَمَن كَانَ فِی هَذِهِ أَعْمَى فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمَى وَأَضَلُّ سَبِیلًا- آیه 74، الاسراء (هر کس در این دنیا کوردل باشد در آن سرا نیز کوردل است و هر کس در اینجا قوی بود برای عبادت و بندگی نیرو دارد) و خلاصه فرهنگ تربیت بدنی اسلامی این است که نه تنها جان روشن می‌خواهد بلکه جسمی روشن را نیز طالب است. حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: ان الله یحب عبدالقوی. (5) در جای دیگری از کتاب دکتر پاک‌نژاد ذکر شده که اسلام به ورزش توجه خاص دارد و اگر نظافت را از ایمان می‌داند پیاده‌روی را در ردیف غذا خوردن به حساب آورده و همان‌طور که خوردن را برای زنده ماندن ضروری می‌داند، فرهنگ تربیت بدنی را نیز لازمه‌ی زندگی دانسته است. دکتر پاک‌نژاد در کتابش آورده: حضرت علی (علیه السلام) از خداوند تقاضا نمود که قوای جسمانی‌اش به حد کمال برسد برای اینکه بتواند خدمتگزار بهتری باشد. همچنین در قرآن کریم آمده است که جسم سالم و قوای ذهنی سالم ملازم یکدیگرند، همان‌طور که شی و سایه‌ی آن به دنبال یکدیگر و جدایی ناپذیرند. نظر عالیه پیشوایان اسلامی بر این است که هدف آفرینش تهیه‌ی فضائل اخلاقی به وسیله یک تن ورزیده حاصل می‌شود. (6)دانشمندان بزرگ اسلامی و تعلیم و تربیت و تربیت بدنی
از میان حکما و دانشمندان اسلامی که درباره‌ی تعلیم و تربیت بدنی مطالب و کتبی را نوشته‌اند می‌توان به ابن سینا، خواجه نصیرالدین طوسی، عنصر المعالی کیکاووس و ابوالقاسم فردوسی اشاره کرد.عنصرالمعالی در کتاب قابوس نامه خود آورده که قرآن کریم بر اخلاق و ادب و دانش، هنر و پیشه، به کاربردن سلاح، سواری و شنا تأکید کرده است. برای تربیت بدنی و آموزش آن به وسیله‌ی معلمان اهمیت خاصی قائل بوده و به آن توجه داشت. (7)
فردوسی
حکیم ابوالقاسم فردوسی داستان‌های زیادی در مورد شجاعت و جوانمردی در ورزش و افتخارات ایران سروده است. اشعار و سروده‌های او وجد و نشاط و روح سلحشوری، مردمی و مردانگی را در جوانان و مردان رواج می‌دهد.حکیم ابوالقاسم فردوسی علاقه‌ی فراوانی به ورزش داشته و برای تقویت قوای روح و جسمی و تندرستی و فعالیت‌های آن اهمیت خاصی قائل بوده است. او در کتاب پرارزش خود از آوردن نمونه‌هایی از ایمان به خدا، از روحیه‌ی جوانمردی و دلاوری و صفات نیکو در راه پیشرفت امور اخلاقی و تعلیم و تربیت بدنی جوانان و تشویق و ترغیب آنها به ورزش فروگذار نمی‌کند.
امروزه در کلیه‌ی میادین ورزش و مدارس و دانشکده‌های تربیت بدنی و دانشگاه‌ها اشعار زیبا و داستان‌های شورانگیز و هیجان‌آور زبان‌هاست.
این حکیم دانشمند و عالی مقام به دلیل اهمیت ورزش از نظر سلامت و هماهنگی قوای ذهنی و جسمی اشعاری بسیار شورانگیز و نشاط‌آور سروده و برای همیشه نام نیک خود را در تاریخ تربیت بدنی و ورزش و در نهاد یکایک ایرانیان میهن دوست به جای گذشته است.
در واقع این بیت حکیم ابوالقاسم فردوسی که می‌فرماید:
ز نیرو بود مرد را راستی *** زسستی کژی آید و کاستی (8)
به شعار ایرانیان در ورزش تبدیل شده است.
ابن سینا
ابن سینا از نوابغ جهان و از اندیشمندان پرارزش و نامی دنیا و یکی از افتخارات میراث بزرگ دوره اسلام است. شماره‌ی تألیفات او طبق نوشته‌ی دکتر صفا (9) به 238 جلد بالغ می‌شود که از میان مهم‌ترین آنها می‌توان به قانون در علم پزشکی و شفا در حکمت اشاره کرد.ابن سینا به دلیل اهمیت تعلیم و تربیت ورزش و تربیت بدنی که یکی از شاخه‌های بسیار مهم آن به شمار می‌آید مطالب باارزشی را در کتاب قانون آورده است. او سلامت تن و روان را مدیون ورزش دانسته و یکی از راه‌های رشد و نمو کودک را حرکات ورزشی معرفی کرده است. او درباره همین موضوع می‌نویسد:
ترقیات و تکامل اخلاق، در تقویت جسم و بدن دخالت کامل دارد، تمام اوقات طفل ر ا نباید به خواندن و نوشتن مصروف داشت، زیرا طفل رو به ناتوانی و بیهودگی گذاشته و نیروی مادی و معنوی او از حد اعتدال بیرون خواهد رفت... (و از چهارده سالگی به بالا) راه پرورش و بهداشت، و ورزش آنها (کودکان) مانند اشخاص بالغ و جوان است. بهترین چیزی که مزاج را معتدل تربیب می‌کند همانا ورزش است. (10)
و از طرفی دیگر ابن سینا حرکات و فنون ورزشی مطلوب را به خوبی تشریح نموده و آنها را زمینه‌ی یک نوع برنامه‌ی قهرمانی در ورزش می‌داند. بدین منظور کلیه‌ی حرکات ورزشی باید به طریق حرکات نرمشی به آرامی و به طور طبیعی اجرا شود و بدن و روان را برای فعالیت‌های روزانه مهیا سازند. از این رو او تنها دانشمند باارزشی است که در آن زمان چهار فصل از کتاب ارزنده‌ی خود قانون را به ورزش و تربیت بدنی و بهداشت کودکان و نوجوانان اختصاص داده است. این فیلسوف عالی قدر مهم‌ترین حرکات و فعالیت‌ها و مهارت‌های ورزشی کودکان و نوجوانان را راهپیمایی، پرش، توپ بازی، طناب بازی، دو، کشتی، اسب سواری و شمشیر بازی و شنا دانسته و برای آنها اهمیت خاصی قائل بوده است. خلاصه این دانشمند، هدف آموزش و پرورش را ایمان، اخلاق نیکو، تندرستی، سواد و هنر و کسب پیشه می‌داند.
خواجه نصیرالدین طوسی
خواجه نصیر الدین طوسی که یکی از دانشمندان و فضلای شایسته و ارجمند و دانش‌پژوه و دانش‌گستر ایران است در علوم مختلف به خصوص در فلسفه و ریاضی ید توانایی داشته است. مهم‌ترین کتاب او به زبان فارسی اخلاق ناصری است که در آن توجه زیادی به تعلیم و تربیت و آموزش و پرورش کودکان مبذول داشته و می‌نویسد که تربیت فرزند در عنفوان جوانی بسیار مهم است و باید به آن توجه مبذول داشت و معتقد است که اگر فرزند در ایام طفولیت تربیت شود سرانجام فردی رستگار، موفق و دارای فضایل اخلاقی و مثمر برای خود، خانواده و جامعه خواهد بود. او تربیت بدنی و ورزش را یکی از ارکان مهم آموزش و پرورش دانسته، برای روح و جسم و سلامت آن ارزش قائل بوده و عقیده داشته که معلم هم باید دانا و دارای علم و دانش و دیندار باشد و هم از مسائل اجتماعی بهره‌ی کافی برده باشد و در نتیجه متذکر می‌شود که کودک یا دانش‌آموز باید به معلم احترام بگذارد و تلاش کند تا در اوقات فراغت از دانش و فضل معلمش برخوردار شود.وی همچنین در مورد پرورش کودک و سلامت و ورزش در کتاب معروف خود اخلاق ناصری (مقاله‌ی دوم، فصل چهارم) چنین بیان می‌دارد:
به کودک علم و اخلاق و صداقت و راستی را بیاموزید و چون دوران کودکی او به پایان رسید دوره‌ی نوجوانی و جوانی او آغاز می‌شود و در این دوران است که هوش و استعداد و پیشرفت قابل ملاحظه نموده و خود و حقایق زندگی را بهتر ادراک کرده و آماده‌ی خدمت به جامعه و هم‌نوعان خود می‌شود و در این دوران است که بیشتر به سلامت و تندرستی و ورزش‌های طبیعی آشنایی کامل پیدا می‌کند و در سلامت و جسم خود پیوسته می‌کوشد.
پی‌نوشت‌ها:
1. برزگر (1350)، ص20.
2. مولانا حسین واعظ کاشفی سبزواری؛ فترت نامه سلطانی.
3. حسین بنایی، مجله پیش‌آهنگی، سال هشتم تا شماره 95 و بهمن ماه 1343 ص 3 و 29.
4. پاک نژاد؛ اولین دانشگاه آخرین پیامبر؛ کتاب فروشی اسلامیه جلد چهاردهم، ص 50-51.
5. کتاب الرضایه فی ایران و العالم، ص33.
6. پاک‌نژاد؛ همان کتاب؛ ص 57-60.
7. برزگر (1350)، ص149.
8. برزگر (1350).
9. صدیق (1347).
10. برزگر (1350)، ص 146-149.
نبوی، محمد؛ حق‌دوستی، احمد؛ (1394)، اصول و فلسفه‌ی تربیت بدنی، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، چاپ چهارم
منبع: راسخون ( http://rasekhoon.net/article/show/1300671/ )
